Klinische Farmacologie

Contactpersoon en opleider:  prof. Dr. Michiel van Agtmael, internist-klinisch farmacoloog

agtmael@amsterdamumc.nl

 

Wat ga je leren?

Klinisch farmacologen zijn artsen en (ziekenhuis)apothekers die een belangrijke rol spelen bij het waarborgen van rationeel gebruik van geneesmiddelen, in het individualiseren en optimaliseren van geneesmiddeltherapie, in het herkennen en behandelen van geneesmiddelbijwerkingen, in de vertaling van farmacologische concepten uit fundamenteel onderzoek naar de praktijk, in de klinische ontwikkeling van geneesmiddelen, in de kwaliteit en veiligheid van klinische geneesmiddelonderzoek en in farmacotherapie onderwijs .

Zie ook Opleiding klinische farmacologie – NVKFB

Hoe ga je leren?

De differentiatie bestaat uit zeer uiteenlopende stages op locaties AMC en VUmc waaruit een keuze kan worden gemaakt.  De concrete invulling varieert met de achtergrond van de AIOS.  Naast 8 maanden invulling van deze stages is er 8 maanden tijd voor het doen van klinisch farmacologisch onderzoek.

Bij iedere stage vindt een begin-, (op indicatie) tussen- en eindgesprek plaats met de opleider of stagehouder. Bij deze gesprekken worden de leerdoelen, EPA’s en bijbehorende niveaus van de EPA’s besproken en hoe dit gerealiseerd gaat worden. Dit wordt vastgelegd in het portfolio.  

Welke stages zijn er?

  1. Patiëntenzorg
    • Het klinisch farmacologisch consult team
    • Duur: min. 4 weken
    • Begeleiders: Patty Teeuwisse, Marieke Henstra, Marianne Kuijvenhoven, Kim Sigaloff
    • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs.
    • Werkzaamheden: De AIOS verricht medicatie reviews bij nieuwe patiënten en onderzoekt of er sprake is van een medicatie-gerelateerd problematiek dan wel intoxicaties. De AIOS neemt deel aan de dagelijkse en grote visites en relevante MDO’s. Verder verzamelt de AIOS leerzame voorbeelden van casuïstiek, die bij klinische demonstraties kunnen worden gepresenteerd en besproken.
    • Ouderengeneeskunde
    • Duur: 2 weken
    • Begeleiders: Marieke Henstra en Eveline van Poelgeest.
    • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs
    • Werkzaamheden:De AIOS zal participeren in de consultatieve dienst Ouderengeneeskunde en Pijngeneeskunde, op de (dag-, en val-) polikliniek, en op de klinische afdeling Ouderengeneeskunde (gelokaliseerd in de Wijkkliniek, een dependance van het Amsterdam UMC, locatie AMC) met het focus of klinisch farmacologische problematiek. De AIOS zal hiernaast participeren in multidisciplinaire besprekingen van het Palliatief Team en het COGA. De AIOS verricht medicatiereviews volgens de Six Step methode, verdiept zich in leerzame voorbeelden van de casuïstiek en houdt wekelijks een referaat op de Farmacotherapiebespreking.
    • Volwassenen IC
    • Duur: 6 weken.
    • Begeleiders: Marcella Muller (AMC),  Armand Girbes (VUmc)
    • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs
    • Werkzaamheden: Het doel van deze stage is inzicht in de farmacotherapie en toxicologie van de complexe IC-patiënt met multipel orgaanfalen. Hierbij is specifiek aandacht voor de mogelijk veranderde farmacokinetiek door verminderde biologische beschikbaarheid van oraal of subcutaan gedoseerde medicatie, veranderde verdelingsvolume, of verminderde orgaanfuncties in de kritisch zieke patiënt, voor toxicokinetiek en voor bijwerkingen en interacties van geneesmiddelen. Op locatie VUmc ligt de focus met name op de immuun gecompromitteerde en geriatrische patiënten, op locatie AMC de cardiovasculaire en trauma patiënt en patiënten met acute neurologische aandoeningen. Derhalve wordt geadviseerd om op beide locaties de stage te lopen. Supervisie geschiedt door klinisch farmacologen met expertise op de IC. De supervisor en AIOS zijn aanwezig tijdens MDO’s en wekelijkse opleidingsmomenten voor de IC/acute zorg.
    • Kinder IC 
    • Plaats: Amsterdam UMC, locatie AMC 
    • Duur: 6 weken. 
    • Begeleiders: ziekenhuisapothekers-stafleden met aandachtsgebied KinderIC 
    • Stagebegeleiders: Mirjam Weissenbruch, neonatoloog
    • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs
    • Werkzaamheden: Het doel van de stage is om de fellow klinische farmacologie kennis te laten maken met de behandeling van kinderen die  behandeld worden op de afdeling KinderIC. Hierbij wordt kennis bijgebracht over de specifieke kenmerken van kinderen vanaf 1 maand tot en met de adolescente leeftijd  die intensieve zorg nodig hebben. Daarbij worden vaardigheden en attitude aangeleerd om dergelijke kennis in de praktijk toe te passen. 
    • Psychiatrie
    • Plaats: Locatie MBD, (Medisch Psychiatrische Unit, MPU).
    • Duur: 4 weken, 2-3 dagen per week
    • Begeleiders: Glenn Dumont, Pierre Bet, Dominique Scheepens en Annemiek Schadé
    • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs.
    • Werkzaamheden: Op de MPU zijn patiënten opgenomen ter diagnostiek naar somatische dan wel psychiatrische ziekten. Het betreft patiënten gediagnosticeerd met psychiatrische stoornissen die opgenomen zijn in het AMC vanwege somatische ziekten, dan wel somatische ziekten die gepaard gaan met psychiatrische symptomen waardoor opname elders gecompliceerd is. De AIOS neemt kennis van klinisch farmacologische onderwerpen toegespitst op deze kwetsbare patiëntencategorie, verricht gestructureerde medicatiereviews, verdiept zich in leerzame voorbeelden van de casuïstiek en leert het belang van klinische redeneren met betrekking tot psychofarmacologie. De AIOS houdt tenminste een presentatie over een relevant klinisch farmacologisch onderwerp.  Supervisie geschiedt door klinisch farmacologen met expertise in psychofarmacologie. De supervisor en AIOS zijn aanwezig tijdens de wekelijkse grote visite.
    • Apotheekstage  
    • Plaats: Ziekenhuisapotheek 
    • Duur: 1 week
    • Begeleiders: Patty Teeuwissen, Reinier van Hest,  Pierre Bet, Koos Dijkstra
    • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs
    • Werkzaamheden:Dagelijks komen bij de apotheek en bij de klinisch farmacologen verzoeken binnen voor advies ten aanzien van farmacotherapie in complexe situaties. Hierbij valt te denken aan interacties van geneesmiddelen, contra-indicaties, geneesmiddelen bij ouderen en kinderen en geneesmiddelgebruik tijdens zwangerschap en lactatie. De kandidaat handelt een deel van deze verzoeken af, en registreert de consulten in het EPD. De kandidaat bespreekt deze consulten op het dagelijkse klinisch farmaceutisch en farmacologisch rapport van de Apotheek. Binnen de subafdeling Farmaceutische Patiëntenzorg van de Apotheek vindt dagelijks medicatiebewaking plaats aan de hand van meldingen vanuit het elektronisch patiëntdossier Epic. Dagelijks worden de meldingen verzameld en beoordeeld indien vermoed wordt dat de voorschrijver mogelijk toch iets over het hoofd heeft gezien en of de voorgeschreven combinatie een belangrijk risico met zich draagt. Dit wordt besproken met de behandelaar. Ook de medicatiebewaking waarbij aan de hand van “clinical rules” een waarschuwing wordt afgegeven valt hieronder. Dergelijke “clinical rules” kunnen op initiatief van de klinisch farmacoloog verder worden uitgebouwd.
    • Stage TDM/Toxicologie/PKPD   
    • Plaats: Ziekenhuisapotheek
    • Duur: 1 week
    • Begeleiders: Yuma Bijleveld, Bram Wilhelm, Ron Mathot
    • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs, Klinisch farmacologisch onderzoek.
    • Werkzaamheden: In het ISO-gecertificeerde Laboratorium van de Apotheek worden dagelijks geneesmiddelconcentraties in lichaamsvloeistoffen (bloed, serum/plasma, urine, liquor) bepaald t.b.v. TDM en toxicologie op basis waarvan doseeradviezen worden gegeven. Hierbij wordt o.a. aandacht geschonken aan adviezen bij orgaanfunctiestoornissen, nierfunctie vervangende technieken en genetische polymorfismen in metaboliserende enzymen. Binnen het laboratorium van de Apotheek heeft de AIOS toegang tot analytische faciliteiten (immuno-assay, HPLC, LC-MS\MS). De AIOS neemt kennis van analytisch chemische technieken toegepast bij TDM en toxicologisch onderzoek.  De AIOS neemt kennis van populatie farmacokinetiek, en van de software die hiervoor gebruikt wordt, onder meer voor het opstellen van een doseeradvies. De interpretatie van deze bepalingen, de advisering naar de aanvrager en de opvolging van de patiënt vormen onderdelen van de opleiding klinische farmacologie. De AIOS is op de hoogte van verschillende elektronische bronnen voor behandelinformatie. Aandachtspunt: Inventariseren, interpreteren en toetsen van het beleid bij intoxicaties en deze presenteren op het maandelijkse klinische farmacologie/toxicologie overleg. TDM-casus uitwerken en presenteren en KKGT-casus oplossen.

2. Onderwijs

  • Stage: Farmacotherapie onderwijs 
  • Plaats: stafafdeling Inwendige Geneeskunde– sectie Farmacotherapie DBL, afdeling Apotheek & Klinische Farmacologie locatie AMC
  • Duur: 3 weken, verdeeld over een langere periode 
  • Begeleiders: Jelle Tichelaar, Glenn Dumont
  • EPA’s: Medicatieconsult, Intoxicatie, Farmacotherapie onderwijs, Klinisch farmacologisch onderzoek  
  • Werkzaamheden:
    • De AIOS verzorgt het farmacologisch onderwijs voor onder andere de studie Geneeskunde (zowel bachelor als masterfase), AIOS van diverse specialismen, de opleiding tot Physician Assistant en de opleiding tot Nurse Practitioner. Het betreft verschillende vormen van onderwijs: het geven van (werk)colleges en practica, het afnemen van mondelinge examens farmacotherapie.
    • Supervisie van de studentenpoli’s. Sinds 2013 bestaat er in het VUmc de mogelijkheid voor geneeskundestudenten zelfstandig consulten te voeren op het gebied cardiovasculair risico-management, benigne schildklieraandoeningen, polyfarmacie en ouderengeneeskunde (in een interprofessioneel overleg tussen geneeskunde-, farmacie, en verpleging-student). Hierbij brengt de student (cq het team) zelfstandig de casus in beeld en doet aan de hand van landelijke richtlijnen een voorstel voor een behandeladvies. Dit wordt begeleid door de AIOS en gesuperviseerd door de klinisch farmacoloog.
    • De AIOS zal refereerbijeenkomsten bijwonen tijdens verschillende stages (klinische stages, apotheek). De AIOS zal ten minste een referaat betreffende een relevant klinisch onderwerp houden.
    • De AIOS kan participeren in het COIG onderwijs Klinische Farmacologie door met groepen AIOS interne geneeskunde deze landelijke cursusdag voor te bereiden en door op de dag in Bunnik een presentatie of workshop te geven.
    • Er bestaat de mogelijkheid om de Basiskwalificatie Onderwijs (BKO) te behalen, georganiseerd door het Onderwijscentrum.

 

3. Commissietaken.

De AIOS neemt als toehoorder deel aan de METC, en kan participeren in verschillende commissies, waaronder de Medicatiecommissie, antibioticacommissie, Antibiotica-team, Stollingsteam centrale incidentencommissie

  • Stage: Medisch Ethische Toetsingscommissie (METC) 
  • Plaats: METC MBD, METC DBL
  • Duur: 2 weken, verdeeld over een langere periode 
  • Begeleiders: Pierre Bet, Imke Bartelink
  • EPA: METC
  • Werkzaamheden: De AIOS zal als toehoorder deelnemen aan vergaderingen van de METC. De METC vergadert twee-wekelijks. De AIOS zal minimaal 5 vergaderingen bijwonen en in totaal, onder supervisie van de klinisch farmacoloog, 5 geneesmiddel-protocollen voorbereiden. Hierbij wordt de IB van het studiegeneesmiddel beoordeeld en wordt een analyse gemaakt van het risico/voordeel van deelname door een proefpersoon. Tijdens de verdieping in medisch-ethische toetsing van geneesmiddelonderzoek stelt de AIOS zich op de hoogte van de taken/doelstellingen van de CCMO, het College ter Beoordeling Geneesmiddelen (CBG) en de European Medicines Agency (EMA)
  • Stage: Deelname commissies
  • Medicatiecommissie  De AIOS kan als toehoorder de vergaderingen bijwonen en binnen deze commissie een project uitwerken met een klinisch farmacologisch karakter. Hierbij kan bijv. gedacht worden aan analyses van het assortiment (veiligheid en effectiviteit van de keuzes), medicatieincident analyse, etc.
  • Begeleiders: Michiel van Agtmael, Noortje Swart  
  • Antibioticacommissie,  Antibiotic stewardship-team en Stollingscommissie.
  • De kandidaat kan participeren als toehoorder in een van deze geneesmidddel-gerelateerde commissies. Binnen deze commissie wordt een klinisch farmacologisch vraagstuk uitgewerkt.
  • Begeleiders: Michiel van Agtmael, Kim Sigaloff, Reinier van Hest, Michiel Coppens.
  • Centrale Incidenten Commissie (CIC): Participatie van klinisch farmacologen in opleiding voor wat betreft geneesmiddel-gerelateerde medische (bijna) incidenten. Vergaderfrequentie: 1 maal per kwartaal
  • Begeleider: Minke Jansen, Marianne Kuijvenhoven.

4. Externe stages.

Er zijn stages mogelijk in AVL, CBG, Lareb, ZIN